Η μερική απασχόληση Bασιλείου Γαμβρούδη, τ. Δ/ντή Υπ. Εργασίας Τα ζητήματα της αγοράς εργασίας μέσα στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και αυτό της μερικής απασχόλησης περιλαμβάνονται πάντοτε στα θέματα του κοινωνικού διαλόγου, αφού και αυτά εντάσσονται μέσα σε ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων πολιτικής ευέλικτων εργασιακών σχέσεων και συσχετισμού με αυτά όπως τα δημοσιονομικά ζητήματα, πολιτικής μισθών, χρηματοδότηση κοινωνικής ασφάλισης, προέλευση ανέργων κλπ. Επειδή γίνεται εκτεταμένος λόγος για την μερική απασχόληση ιδίως τώρα την εποχή της κρίσης, λόγω της πανδημίας, αξίζει να αναφερθούμε εκτενέστερα εξετάζοντας το υφιστάμενο σήμερα καθεστώς, για την εξέταση δυνατότητας βελτίωσης και προσαρμογής στη σύγχρονη πραγματικότητα. Το υφιστάμενο σήμερα νομοθετικό πλαίσιο για ό,τι έχει σχέση με την μερική απασχόληση είναι το εξής: Νομοθεσία Για πρώτη φορά το άρθρο 38 παρ. 1, 2 του ν.1892/90 καθιέρωσε το θεσμό της μερικής απασχόλησης των μισθωτών. Το άρθρο αυτό του νόμου αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 του ν.2639/90 όπως συμπληρώθηκε με το άρθρο 7 του ν.2874/2000, και συμπληρώθηκε με το ν.4808/21. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές ο εργοδότης και ο μισθωτός με έγγραφη ατομική συμφωνία, κατά τη σύσταση της σύμβασης εργασίας ή κατά τη διάρκειά της μπορεί να συμφωνήσουν για ορισμένο ή αόριστο χρόνο διάρκεια ημερήσιας ή εβδομαδιαίας ή 15θημέρου ή μηνιαίας εργασίας μικρότερη της κανονικής (μερική απασχόληση) Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι η απασχόληση μπορεί να είναι καθημερινή αλλά με λιγότερες ώρες απασχόλησης, έναντι των νομίμων συμβατικών, είτε με λιγότερες μέρες απασχόλησης των εργασίμων ημερών της εβδομάδος. Η συμφωνία αυτή της μερικής απασχόλησης εφόσον μέσα σε 15 ημέρες από την κατάρτισή της δεν γνωστοποιηθεί στην Επιθεώρηση εργασίας τεκμαίρεται ότι καλύπτει σχέση εργασίας με πλήρη απασχόληση. Βεβαίως και πριν από τις διατάξεις αυτές μπορούσε, εάν υπήρχε συμφωνία των δύο πλευρών, να απασχοληθεί ο εργαζόμενος επί ώρες λιγότερες του νομίμου ωραρίου, όπως προέβλεπαν τα άρθ. 376, 648, 653, 659 ΑΚ. Ακόμη και η νομολογία ενδέχετο, όπως προκύπτει από τις αποφάσεις των δικαστηρίων, την καταβολή μειωμένων αποδοχών στους εργαζόμενους που δεν είχαν απασχόληση πλήρους ωραρίου. Επίσης κατά τη σύσταση της σύμβασης ή κατά τη διάρκειά της ο εργοδότης και ο μισθωτός μπορούν με έγγραφη ατομική σύμβαση να συμφωνήσουν κάθε μορφή απασχόλησης εκ περιτροπής ανά ημέρα, εβδομάδα ή μήνα. Θα πρέπει να γίνει διάκριση του όρου της μερικής απασχόλησης και αυτού του εκ περιτροπής εργασία. Η εκ περιτροπής εργασία προϋποθέτει ότι ο μισθωτός εργάζεται κατά μερικές ημέρες της εβδομάδος ή του μηνός και ότι κατά τις άλλες ημέρες της εβδομάδος και άλλοι μισθωτοί. Το άρθρο 2 του ν.2639/90 καθιερώνει το σύστημα της εκ περιτροπής εργασίας και εξομοιώνει αυτό, από πλευράς όρων και προϋποθέσεων, με αυτό της μερικής απασχόλησης. Επομένως μπορεί να εφαρμοσθεί σύστημα εκ περιτροπής εργασίας και με μειωμένο ωράριο εργασίας. Το σύστημα της εκ περιτροπής εργασίας προέβλεπε και το άρθρο 13 παρ. 7 του ΝΔ 2961/54, που διατηρήθηκε σε ισχύ με το άρθρο 10 παρ. 2 του ν.3898/55. όμως οι παλαιότερες αυτές διατάξεις προέβλεπαν την εκ περιτροπής αυτή εναλλάξ εργασία υπό συνεχή απασχόληση και αποσκοπούσε εις τον περιορισμό των εργασίμων ημερών της εβδομαδιαίας ή μηνιαίας απασχόλησης του μισθωτού. Το άρθρο 2 του ν.2639/90 προβλέπει ακόμη ότι σε περίπτωση περιορισμού της δραστηριότητός του ο εργοδότης μπορεί να επιβάλει σύστημα εκ περιτροπής απασχόλησης στην επιχείρησή του, μόνον εφόσον προηγουμένως προβεί σε διαβουλεύσεις με τους νομίμους εκπροσώπους των εργαζομένων. Οι συμφωνίες ή οι αποφάσεις γνωστοποιούνται μέσα σε οκτώ (8) ημέρες από την κατάρτιση ή τη λήψη τους στην οικεία Επιθεώρηση εργασίας. Οι έγγραφες ατομικές συμβάσεις που συνομολογούν είτε το σύστημα της μερικής απασχόλησης είτε της εκ περιτροπής εργασία πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον τα ακόλουθα: α) στοιχεία ταυτότητας των συμβαλλομένων β) τόπο παροχής της εργασίας γ) έδρα και διεύθυνση επιχείρησης δ) χρόνο απασχόλησης, τρόπο κατανομής και περιόδους εργασίας ε) τρόπο αμοιβής στ) τυχόν όρους τροποποίησης συμβάσεως. Σε εποχικές ξενοδοχειακές και επισιτιστικές επιχειρήσεις οι έγγραφες ατομικές συμβάσεις γίνονται για ημερήσια ή εβδομαδιαία περίοδο εργασίας. Η παροχή της συμφωνημένης εργασίας των μερικώς απασχολουμένων πρέπει να είναι συνεχόμενη και να παρέχεται μία φορά την ημέρα. Καταγγελία της συμβάσεως εργασίας λόγω μη αποδοχής από τον μισθωτό εργοδοτικής προτάσεως για μερική απασχόληση είναι άκυρη. Αποδοχές Οι αποδοχές των μερικώς απασχολουμένων μισθωτών δεν μπορεί να είναι κατώτερες από αυτές που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις για τους απασχολουμένους κατά το κανονικό ωράριο για την ίδια εργασία και αντιστοιχούν στις ώρες εργασίας της μερικής απασχόλησης. Η βάση υπολογισμού των αποδοχών των μερικώς απασχολουμένων είναι το ωρομίσθιο το οποίο ευρίσκεται με το γνωστό κλασικό τρόπο υπολογισμού. Ημερομίσθιο x 6: 40 = Ωρομίσθιο Για μισθωτούς που η αμοιβή τους καθορίζεται ημερησίως και Μισθός: 25 = Hμερομίσθιο x 6: 40 = Ωρομίσθιο Για μισθωτούς που η αμοιβή τους καθορίζεται μηνιαίως. Έτσι εύκολα ανάγεται η αμοιβή σε ημερήσια, εβδομαδιαία και μηνιαία. Σε κάθε περίπτωση η απασχόληση κατά την Κυριακή ή άλλη ημέρα αργίας ως και η νυκτερινή εργασία συνεπάγεται την καταβολή της νόμιμης προσαύξησης 75% ή 25% αντίστοιχα. Σύμφωνα με τον Ν.4635/19 άρθ. 59 όταν έχει συμφωνηθεί καθεστώς μερικής απασχόλησης, μεταξύ εργοδότου και μισθωτού (πχ επί 5ωρο ημερησίως) και απαιτηθεί ο απασχολούμενος μισθωτός να απασχοληθεί περισσότερες ώρες ημερησίως πχ επί 2 ώρες, τότε οι επί πλέον αυτές ώρες θα πρέπει να καταβληθούν με προσαύξηση 12%. Ακόμη σύμφωνα με το άρθρο 57 του ν.4808/21 παρέχεται η δυνατότητα, ότι σε περίπτωση που παραστεί ανάγκη για πρόσθετη εργασία, πέραν της συμφωνημένης, και μόνο εφόσον πρόκειται για παροχή πρόσθετης εργασίας, αυτή να μπορεί να λάβει χώρα κατά ωράριο που δεν είναι συνεχόμενο, σε σχέση με το συμφωνημένο ωράριο της ίδιας ημέρας, υπό την προϋπόθεση ότι συμφωνεί ο εργαζόμενος. Σε περίπτωση που η επί πλέον εργασία ζητείται να παρασχεθεί σε ωράριο συνεχόμενο του συμφωνημένου ωραρίου, ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να παράσχει την επί πλέον εργασία. Η παροχή εργασίας σε ωράριο μη συνεχόμενο με το συμφωνημένο γίνεται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι συναινεί ο εργαζόμενος. Κανονική άδεια - Επιδόματα εορτών Τα άρθρο 2 παρ. 8 του Ν.2639/90 προβλέπει ότι οι μερικώς απασχολούμενοι μισθωτοί δικαιούνται κατ’ έτος ετήσια άδεια αναπαύσεως με αποδοχές και επίδομα αδείας με βάση τις αποδοχές που θα ελάμβαναν εάν εργάζονταν κατά τον χρόνο της αδείας τους, για την διάρκεια της οποίας εφαρμόζονται αναλόγως όλες οι διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά. Για ότι αφορά τα επιδόματα εορτών οι μερικώς απασχολούμενοι δικαιούνται κανονικά αυτά, όπως οι άλλοι εργαζόμενοι. Εάν ο αριθμός των ωρών απασχόλησης είναι σταθερός θα λάβει τόσα ημερομίσθια όσα και ο πλήρως απασχολούμενος, με βάση βέβαια τις μειωμένες αποδοχές για την απασχόλησή του μέσα στο χρονικό διάστημα - πλαίσια που ορίζει η υπουργική απόφαση 19040/81. Εάν ο αριθμός των ωρών διαφοροποιείται τότε εξευρίσκεται ο μέσος όρος ημερομισθίου που ο μισθωτός πραγματοποίησε μέσα στα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα του δώρου Χριστουγέννων (01.05-31.12) και δώρου Πάσχα (01.01 - τονίστηκε και πιο πάνω, 30.04) και υπολογίζεται ανάλογα το αντίστοιχο επίδομα εορτών. Καταγγελία συμβάσεως Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 6 του ν.2639/90, αλλά και του άρθρου 66 του ν.4808/21 καταγγελία της συμβάσεως εργασίας λόγω μη αποδοχής από το μισθωτό εργοδοτικής πρότασης για μερική απασχόληση είναι άκυρη. Αν ο εργαζόμενος αποδείξει ενώπιον δικαστηρίου πραγματικά περιστατικά, ικανά να στηρίξουν την πεποίθηση ότι η απόλυση έγινε λόγω μη αποδοχής από τον εργαζόμενο πρότασης του εργοδότη για μερική απασχόληση, εναπόκειται στον εργοδότη να αποδείξει ότι η απόλυση δεν έγινε για τον προβαλλόμενο λόγο. Όταν υφίσταται σύμβαση εργασίας μερικής απασχόλησης και προκύψει περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης εργασίας τότε η αποζημίωση για τους απασχολουμένους καθημερινά θα γίνει όπως των υπαλλήλων του ν.3198/55 με τη διαφορά ότι θα υπολογισθεί με βάση τις μειωμένες αποδοχές που λαμβάνει. Όταν δεν απασχολείται ο μισθωτός καθημερινά θα αποζημιωθεί και πάλι με τον πίνακα αποζημιώσεως υπαλλήλου με βάση τις καταβαλλόμενες αποδοχές του. Τότε θα γίνει αναγωγή των αποδοχών του σε μηνιαία βάση για την εξεύρεση του μισθού και υπολογίζεται η συνολική αποζημίωση, αναλόγως του χρόνου απασχόλησης από τον πίνακα αποζημίωσης. Κοινωνική Ασφάλιση Το θέμα της κοινωνικής ασφάλισης των μερικώς απασχολουμένων το ρυθμίζει το άρθρο 39 του ν.1892/90. Στην ασφάλιση των μερικώς απασχολουμένων ανεξαρτήτως εάν ο εργαζόμενος αμείβεται με μισθό ή ημερομίσθιο αναγνωρίζονται όλες οι ημέρες εργασίας που πραγματοποιεί σε κάθε μισθολογική περίοδο, εφαρμοζομένων αναλόγως και των διατάξεων για την αναγνώριση περισσοτέρων ημερών εργασίας επί 5θημέρου εβδομαδιαίας εργασίας. Για τους μερικώς απασχολουμένους θεσπίζεται ειδική 1η ασφαλιστική κλάση. Οι εισφορές υπολογίζονται στις καταβαλλόμενες αποδοχές, σε καμία όμως περίπτωση, για τον υπολογισμό των εισφορών για κάθε ημέρα εργασίας, που αναγνωρίζεται στην ασφάλιση, δεν μπορεί να ληφθούν υπόψη αποδοχές μικρότερες των αντιστοιχουσών στο εκάστοτε τεκμαρτό ημερομίσθιο της ειδικής ασφαλιστικής κλάσης του ΙΚΑ. Μερική απασχόληση & Σύμβαση ορισμένου χρόνου Δεν απαγορεύεται η σύμβαση της μερικής απασχόλησης να συνομολογηθεί για ορισμένο χρόνο. Αυτή τη δυνατότητα της συνομολόγησης σύμβασης μερικής απασχόλησης για ορισμένο ή αόριστο χρόνο προβλέπει το άρθ. 2 παρ. 1 του Ν.2639/90. Όπως είναι γνωστό η σύμβαση ορισμένου χρόνου μπορεί να συνομολογηθεί μόνον όταν δικαιολογείται από τη φύση ή το σκοπό της εργασίας, από τις ιδιαιτερότητες, τις ανάγκες της επιχείρησης κλπ όπως ορίζεται στο άρθρο 669 ΑΚ και πάντοτε τελούν υπό την κρίση των δικαστηρίων. Άλλες ρυθμίσεις Ο μερικώς απασχολούμενος επί προσφοράς εργασίας με ίσους όρους από μισθωτούς της ίδιας κατηγορίας έχει δικαίωμα προτεραιότητας για πρόσληψη σε θέση εργασίας πλήρους απασχόλησης στην ίδια επιχείρηση. Ο χρόνος της μερικής απασχόλησης λαμβάνεται υπόψη ως χρόνος προϋπηρεσίας. Για τον υπολογισμό της προϋπηρεσίας αυτής (8) ώρες εργασίας με μερική απασχόληση αντιστοιχούν σε μία ημέρα. Στους εργαζόμενους που καλύπτονται από σχέση εργασίας με μερική απασχόληση παρέχονται: α) δυνατότητα συμμετοχής στις δραστηριότητες της επαγγελματικής κατάρτισης που εφαρμόζει η επιχείρηση υπό συνθήκες ανάλογες με εκείνες που αφορούν τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης και αορίστου χρόνου. β) οι ίδιες κοινωνικές υπηρεσίες που υπάρχουν στη διάθεση των άλλων εργαζομένων στην επιχείρηση. Πεδίο εφαρμογής Η μερική απασχόληση όπως ορίζεται στις πιο πάνω διατάξεις έχει εφαρμογή στις επιχειρήσεις στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα κατ' αρχήν. Επιτρέπεται η εφαρμογή της και στους απασχολουμένους με σχέση ιδιωτικού δικαίου στις δημόσιες επιχειρήσεις, οργανισμούς και λοιπούς φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα, όπως αυτός προσδιορίζεται από το άρθ. 14 του ν.2190/94, όπως ισχύει με εξαίρεση το Δημόσιο, τους ΟΤΑ πρώτου και δευτέρου βαθμού και τα ΝΠΔΔ καθώς και τους φορείς για τους οποίους η μερική απασχόληση προβλέπεται από ειδικούς νόμους ή από διατάξεις κανονισμών που έχουν κυρωθεί με νόμο ή έχουν ισχύ νόμου. Για την κατηγορία αυτών των φορέων εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν.2190/94 Μερική απασχόληση και Πανδημία Μετά την κρίση της πανδημίας, λόγω του κορωνοϊού, και τη νέα πραγματικότητα που βιώνει όλος ο πλανήτης, αλλά και η χώρα μας, έχει επέλθει απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Αλλά και η κανονικότητα της αγοράς εργασίας για ό,τι αφορά τη μερική απασχόληση, όπως πιο πάνω περιγράφεται, ενδέχεται να μεταβληθεί για όσο χρόνο διαρκεί η κρίση. Με τα μέτρα που μέχρι τώρα ελήφθησαν δόθηκε προτεραιότητα στη στήριξη των επιχειρήσεων αφ' ενός για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας και αφ' ετέρου στην οικονομική ενίσχυση των εργαζομένων, για όσο διάστημα έχει ανασταλεί η σύμβαση εργασίας. Για να ανακοπεί το κύμα των απολύσεων, από δηλώσεις που έχουν γίνει από αρμόδιους, σχεδιάζονται πρωτοβουλίες επιδότησης βραχείας εργασίας (μερικής απασχόλησης), οι οποίες θα ενεργοποιηθούν σύντομα. Θα υπάρξει δηλαδή πρόβλεψη για εργαζομένους που λόγω των συνθηκών θα εργασθούν σε καθεστώς μειωμένου ωραρίου. Οι απώλειες που θα προκύψουν θα αναπληρωθούν από την πολιτεία με κονδύλια που θα διασφαλιστούν από την αξιοποίηση σχετικών εργαλείων της ευρωπαϊκής ένωσης (πρόγραμμα SURE) ενώ θα υπάρξει και πλήρης κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών. Αυτό σημαίνει ότι τουλάχιστον για εργαζομένους ευαίσθητων τομέων, το καθεστώς μερικής απασχόλησης, θα τροποποιηθεί.
ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου – Εργατικά – Εργατική νομοθεσία – Ασφαλιστική νομοθεσία – ΣΣΕ – Αποδοχές – Μισθός – Ημερομίσθιο – Επιδόματα – Συνταξιοδότηση – ΙΚΑ – ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου
