Η έννοια της υπερωριακής εργασίας Νόμιμη - Παράνομη - Ωράρια - Νομιμοποίηση - Προσαύξηση Βασιλείου Γαμβρούδη, τ. Δ/ντή Υπ. Εργασίας Νομικό πλαίσιο Το θέμα του ωραρίου των εργαζομένων και της Υπερωριακής απασχόλησης ρυθμίζεται από σωρεία διατάξεων νόμων, νομοθετικών και προεδρικών διαταγμάτων, συλλογικών συμβάσεων εργασίας, όλων των βαθμίδων, εσωτερικών κανονισμών εργασίας και νομολογίας δικαστηρίων. Οι κυριότερες από αυτές είναι: Το Π.Δ. 27/6 - 4.7.1932 Ν.Δ. 515/1970 "περί χρονικών ορίων εργασίας μισθωτών" Ν.Δ. 1037/1971 "περί χρονικών ορίων καταστημάτων-μισθωτών" Ν. 535/1976 ΕΓΣΣΕ 14.2.1984 Ν. 4488/1977 Αναγγελία στο ΕΡΓΑΝΗ Ν. 2874/2000 και Ν. 3385/2005 Ν. 4808/2021 κλπ. Τελικά ύστερα από παλινωδίες της νομοθεσίας (Ν. 2874/2000 άρθρο 74 που καθιέρωσε ως ιδιόμορφη Υπερωρία τις 3 ώρες υπερεργασίας 40-43) ο νόμος 3385/2005 καταργεί τη διάταξη αυτή καθιερώνει τα πιο κάτω αναφερόμενα ωράρια (νόμιμα και συμβατικά) που ισχύουν και σήμερα και που ορίζουν ως υπερωριακή εργασία αυτή των πέραν των 45 και 48 ωρών απασχόληση, για τους εργαζομένους με 5θήμερο και 6ήμερο αντίστοιχα. Ισχύει από 1.10.2005. Ωράρια εργασίας Από συνδυασμό διαφόρων διατάξεων ΕΓΣΣΕ - Ν.3385/2005 - Νομολογίας κλπ προκύπτει ότι η εβδομαδιαία εργασία των μισθωτών ορίστηκε σε 40 ώρες. Η απασχόληση πέρα από το συμβατικό αυτό ωράριο και μέχρι τη συμπλήρωση του νομίμου ωραρίου, θεωρείται Υπερεργασία. Μετά τη συμπλήρωση της Υπερεργασίας και μέχρι του νομίμου ωραρίου θεωρείται Υπερωρία. Γίνεται διάκριση εργαζομένων με 5θήμερο και 6ήμερο σύστημα. Κατά τα νομολογιακά δεδομένα οι ώρες εργασίας των μισθωτών διακρίνονται σε νόμιμες και συμβατικές. Νόμιμο ωράριο υπάρχει όταν αυτό έχει καθορισθεί δια νόμου ή κατ' εξουσιοδότηση αυτού. Συμβατικό ωράριο είναι εκείνο το οποίο καθορίζεται από τα συμβαλλόμενα μέρη, εντός όμως του πλαισίου του νομίμου ωραρίου, με ατομικές συμβάσεις, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις. Εκτός όμως από τις δύο πιο πάνω κατηγορίες έχουμε και το μικρότερο του συμβατικού ή νομίμου ωράριο, που ισχύει μετά από ατομική σύμβαση εργασίας εργοδοτών και μισθωτών. Η απασχόληση πέρα από το μικρότερο και μέχρι το συμβατικό χαρακτηρίζεται ως πρόσθετη εργασία, κατά την έννοια του άρθρου 659 ΑΚ. Η σημασία της διάκρισης των ωραρίων είναι μεγάλη, δεδομένου ότι από τον χαρακτηρισμό τους καθορίζεται και το είδος της αμοιβής για την επί πλέον απασχόληση. Έτσι: 1. Για όσους απασχολούνται με 5θήμερο σύστημα εργασίας ως Υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η απασχόληση πέραν των 45 ωρών την εβδομάδα και των 9 ωρών ημερησίως. - Συμβατικό ωράριο 40 ώρες, - Νόμιμο ωράριο 45 ώρες - Οι ώρες 41, 42, 43, 44, 45 χαρακτηρίζονται ως Υπερεργασία. - Οι ώρες άνω των 45 χαρακτηρίζονται ως Υπερωρία. 2. Για όσους απασχολούνται με 6ήμερο σύστημα εργασίας ως Υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η απασχόληση πέραν των 48 ωρών την εβδομάδα και των 8 ωρών ημερησίως. - Συμβατικό ωράριο 40 ώρες - Νόμιμο ωράριο 48 ώρες - Οι ώρες 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, και 48 χαρακτηρίζονται ως Υπερεργασία. - Οι ώρες άνω των 48 ωρών χαρακτηρίζονται ως Υπερωρία. Έννοια Υπερωριακής απασχόλησης Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία αλλά και τη νομολογία των δικαστηρίων (ΝΔ 515/70 -ΝΔ1037/71 - ΑΠ 119/97 - ΑΠ 257/99 κλπ) Υπερωριακή απασχόληση ή απλώς Υπερωρία θεωρείται εκείνη που παρέχεται πέραν του καθοριζομένου από το νόμο ή από άλλη κανονιστική διάταξη, για κάθε κατηγορία μισθωτών, ανώτατου ορίου ημερήσιας εργασίας. Για να συντρέξουν δηλαδή οι προϋποθέσεις περί Υπερωριακής απασχόλησης πρέπει να υπάρχει υπέρβαση του ανώτατου νόμιμου ωραρίου της ημερήσιας εργασίας και όχι της εβδομαδιαίας. Κριτήριο δηλαδή για συνδρομή της Υπερωριακής εργασίας λαμβάνεται υπόψη όχι η εβδομαδιαία αλλά η ημερήσια εργασία. Από τα δικαστήρια έχει κριθεί ότι δεν χωρεί συμψηφισμός των καθημερινών Υπερωριών προς τυχόν μη πραγματοποιηθέντα χρόνο εργασίας σε άλλες εργάσιμες ημέρες της ίδιας εβδομάδος (ΑΠ 346/70 - ΣτΕ 2138/78 - ΑΠ 257/09 - ΑΠ 24/2000 - ΑΠ 595/69 - ΑΠ 1180/85). Δεν θεωρείται Υπερωριακή εργασία η υπέρβαση του ημερήσιου ωραρίου που καθορίζεται με ατομική σύμβαση εργασίας, ή με συλλογική σύμβαση ή ΔΑ ή και με εσωτερικό κανονισμό εργασίας (συμβατικός χαρακτήρας) οι οποίοι προβλέπουν ωράριο μικρότερο του νόμιμου. Επίσης δεν αποτελεί Υπερωρία η εργασία του μισθωτού κατά την Κυριακή ή κατ' άλλη ημέρα της εβδομαδιαίας αναπαύσεώς του, έστω και αν η εργασία παρέχεται κατά τις ως άνω ημέρες, πέραν του τυχόν προβλεπομένου ανωτάτου ορίου της εβδομαδιαίας εργασίας (ΑΠ 322/73 - ΑΠ 543/75). Νόμιμη και Παράνομη Υπερωρία Η υπερωριακή απασχόληση διακρίνεται σε νόμιμη και παράνομη. Νόμιμη Υπερωρία θεωρείται αυτή που πραγματοποιείται ύστερα από τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών έγκρισης. Παράνομη αυτή που πραγματοποιείται χωρίς την τήρηση των προβλεπόμενων από τη νομοθεσία διατυπώσεων (δήλωση μέσω ΕΡΓΑΝΗ πριν την πραγματοποίηση ή καθ' υπέρβαση του ανωτάτου ορίου 3ωρης/2ωρης ημερησίως και 150 ετησίως. Η πραγματοποίηση νόμιμης Υπερωρίας συνεπάγεται προσαύξηση του καταβαλλόμενου ωρομισθίου κατά 40% και η παράνομη προσαύξηση κατά 120%. Μετά το ν. 4808/21 προβλέπεται η αύξηση των επιτρεπόμενων υπερωριών στις 150 ώρες ετησίως για όλες τις επιχειρήσεις (βιομηχανικές και μη). Νομιμοποίηση των Υπερωριών Η διοικητική διαδικασία που ακολουθείται στις περιπτώσεις αλλαγής του ωραρίου και υπέρβασης της ημερήσιας ή εβδομαδιαίας εργασίας είναι η εξής: Σύμφωνα με το άρθρο 78 του ν. 4808/21 (ΕΑΕΔ 2021 σελ. 620) ο εργοδότης υποχρεούται να καταχωρεί στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ κάθε αλλαγή ή τροποποίηση του ωραρίου ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας, καθώς και τη νόμιμη Υπερωριακή απασχόληση των εργαζομένων, το αργότερο έως και την ημέρα αλλαγής ή τροποποίησης του ωραρίου και σε κάθε περίπτωση πριν την ανάληψη υπηρεσίας από τους εργαζομένους καθώς και πριν την έναρξη Υπερωριακής απασχόλησης. Σε σχέση με την αναγγελία της Υπερωρίας στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ η ιδιαιτερότητα που προβλέπεται από το νόμο είναι ότι μπορεί να γίνεται και μέσω κινητού τηλεφώνου. Το Ε8 υποβάλλεται με αποστολή μηνύματος, υπό την προϋπόθεση ότι ο εργοδότης έχει δηλώσει αριθμό κινητού τηλεφώνου και παράρτημα στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Σε περίπτωση μη πραγματοποιήσεως ή διακοπής της Υπερωρίας, για την οποία έγινε η αναγγελία, ο οικείος εργοδότης υποχρεούται να αναγγέλλει αυτήν στο σύστημα, γιατί διαφορετικά θεωρείται ότι έχει πραγματοποιηθεί η Υπερωρία. Περιεχόμενο της αναγγελίας της Υπερωρίας Στην έγγραφη αναγγελία της Υπερωρίας η οποία γίνεται στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ πρέπει να αναγράφονται: α) Η αιτία για την οποία πραγματοποιείται η Υπερωρία β) Οι τροποποιήσεις που τυχόν γίνονται στο σύνηθες ωράριο εργασίας γ) Τα ονοματεπώνυμα και η ειδικότητα των εργαζομένων δ) Ο αριθμός των απασχολουμένων εργαζομένων κατά ειδικότητα και τμήμα ε) Η ημερομηνία πραγματοποίησης της υπερβάσεως Υπολογισμός του καταβαλλομένου ωρομισθίου Για την εξεύρεση του Ωρομισθίου ακολουθείται η εξής μέθοδος: Α) για τους αμειβομένους με μισθό Πχ μισθός 1000 ευρώ Μισθός : 25 = ημερομίσθιο Χ 6 : 25 = ημερομίσθιο Χ 6 : 40 = Ωρομίσθιο 1000 : 25 = 40 Χ 6 = 240 : 1000 : 25 = 40 Χ 6= 240 : 40 = 6 ωρομίσθιο ή Μισθός Χ 0,006 = Ωρομίσθιο 1000 Χ 0,006 = 6 Β) Για τους αμειβομένους με ημερομίσθιο Πχ ημερομίσθιο 40 ευρώ Ημερομίσθιο Χ 6 : 40 = Ωρομίσθιο 40 Χ 6 = 240 : 40 = 6 ή 40 Χ 0,15 = 6 Σύμφωνα με τη νομολογία των δικαστηρίων για τον υπολογισμό της αμοιβής και της προσαυξήσεως της υπερωριακής εργασίας λαμβάνεται υπόψη το καταβαλλόμενο κατά την ημέρα της υπερωριακής εργασίας ωρομίσθιο. Για την παρεχόμενη υπερωριακή εργασία κατά τις Κυριακές και αργίες καταβάλλεται η αντιμισθία η οποία καταβάλλεται και για την κατά τις εργάσιμες ημέρες παρεχόμενη εργασία, υπολογιζόμενη όμως επί αποδοχών προσαυξημένων με την προβλεπόμενη προσαύξηση κατά 75% για την εργασία των Κυριακών. Διευκρινίζεται ότι η προσαύξηση του 75% υπολογίζεται επί των νόμιμων ημερομισθίων και όχι επί των καταβαλλομένων. Δεν αποτελεί υπερωρία η απασχόληση του μισθωτού κατά την έκτη (6) ημέρα της εβδομάδος (5θήμερο) γιατί αποτελεί ημέρα αναπαύσεως. Ούτε η απασχόληση κατά τις Κυριακές - αργίες, όταν οι ημέρες αυτές είναι ημέρες αναπαύσεως. Η απασχόληση κατά τις ημέρες αυτές ρυθμίζεται αυτοτελώς και όχι σε συσχετισμό με τις εργάσιμες ημέρες της εβδομάδος. Ανώτατο όριο Υπερωριών Ο ν. 4808/2021 καθιέρωσε ως ανώτατο όριο επιτρεπόμενων υπερωριών τις 150 ώρες ετησίως, Αφορά όλες τις επιχειρήσεις, βιομηχανικές, υπηρεσιών κλπ. Η υπέρβαση αυτών συνεπάγεται προσαύξηση κατά 120%. Για τις νόμιμες υπερωρίες η προσαύξηση είναι 80%. Σε ημερήσια βάση οι υπερωρίες δεν μπορούν να υπερβούν τις 3 ώρες ημερησίως, όταν ισχύει το 5θήμερο και τις 2 ώρες όταν ισχύει το 6ήμερο. Νομολογιακές αποφάσεις για θέματα υπερωριών 1. Υπερωριακή απασχόληση γενόμενη αυτοβούλως δεν παρέχει αξίωση καταβολής αμοιβής (Πρωτ. Αθηνών 910/94 - ΑΠ 363/81 - ΑΠ 1677/83). 2. Υπερωρία αποτελεί και η μετά τη συμπλήρωση του νόμιμου ωραρίου παροχή πρόσθετου είδους εργασίας (ΑΠ 901/92). 3. Οι οικόσιτοι μισθωτοί εξαιρούνται από τις διατάξεις περί υπερωριών (ΑΠ 172/93 - Εφ. Αθηνών 1747/90). 4. Ο εργοδότης φέρει το βάρος της αποδείξεως ότι η υπερωριακή εργασία είναι νόμιμη (Εφ. Θεσσαλονίκης 3471/87). 5. Έχουν εφαρμογή οι διατάξεις περί υπερωριών επί γνήσιας ετοιμότητας (ΑΠ 66/89). 6. Άκυρη η συμφωνία περί συμψηφισμού της αποζημιώσεως υπερωρίας στον μεγαλύτερο του νόμιμου μισθού (ΑΠ 767/87 - ΑΠ 670/82 - ΑΠ 858/80). 7. Δεν χωρεί συμψηφισμός της ημερήσιας υπερωρίας με τις λιγότερες ώρες εργασίας της εβδομάδος (Εφ. Αθηνών 4903/97). 8. Η απασχόληση του μισθωτού στην ίδια επιχείρηση με δύο ή περισσότερες παραλλήλως ειδικότητες, δεν αναιρεί την εφαρμογή των, περί παρανόμου υπερωρίας διατάξεων, όταν η απασχόληση αυτή υπερβαίνει το ανώτατο όριο διαρκείας της ημερήσιας ή εβδομαδιαίας εργασίας, εφόσον βέβαια δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 3 του ΝΔ 515/70. (Εφ. Αθηνών 22/98). 9. Ως καταβαλλόμενο ωρομίσθιο για τον υπολογισμό των προσαυξήσεων λόγω υπερωρίας νοείται αυτό που οφείλεται κατά την ημέρα απασχολήσεως, βάσει των ισχυουσών κατά το χρόνο αυτό διατάξεων ή συμφωνιών (ΑΠ 575/98). 10. Για τον υπολογισμό της αμοιβής της υπερωρίας δεν λαμβάνονται υπόψη τα οδοιπορικά και τα έξοδα κινήσεως (ΑΠ 1792/86). 11. Υπερωρία αποτελεί και η μετά τη συμπλήρωση του νόμιμου ωραρίου παροχή προσθέτου είδους εργασίας (ΑΠ 901/92).
ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου – Εργατικά – Εργατική νομοθεσία – Ασφαλιστική νομοθεσία – ΣΣΕ – Αποδοχές – Μισθός – Ημερομίσθιο – Επιδόματα – Συνταξιοδότηση – ΙΚΑ – ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου
